Lagina Hekate Kutsal Alanı, Muğla İli'nin, Yatağan İlçesi'ne bağlı Turgut ( Leyne ) Mahallesi sınırları içerisinde yer alır. Adı her ne kadar az bilinse de antik dünyanın tamamında yaygın bir şekilde tapınım gören bu gizemli tanrıçaya adanmış şu ana kadar bilinen tek kutsal alan burasıdır.

 

 

Karakterini tanımlamak ve kökenlendirebilmek için hakkında çok sayıda tez yazılmış olan Hekate'nin heykelleri ve figürinleri genellikle tek bedenli üç başlı olarak tasvir edilir.Tanrıçanın Anadolu'da Neolitik Çağ' dan beri var olan Ana Tanrıça profilinin bir türevi olduğu düşünülür. Kayseri/Kültepe'de bulunmuş MÖ 3. binyıla ait bedeni disk biçimli, iki ya da üç başlı idollere bakıldığında Hekate'nin Hitit'in Hepat olarak bilinen Büyük Ana Tanrıça'sının arkaik ve klasik dönemde Karia ile Lydia'daki yansıması olduğu varsayılır.

 

Özellikle festival zamanlarında tüm antik dünyadan kutlamalara katılmak üzere ziyaretçi akınına uğrayan Lagina Hekate Kutsal Alanı özellikle Karia bölgesine ve Stratonikeia Antik Kenti'ne bağlıdır.

 

Kendisine gelenlere sığınma hakkı verişiyle de bilinen Hekate Kutsal alanı 8,5 km'lik bir kutsal yol ile Stratonikea kentine bağlanıyormuş. Dört yılda bir tanrıça için yapılan Anahtar Taşıma Festivali'nde tapınağın ve Hekate'nin himayesinde olan yeraltının anahtarı genç bir kız tarafından yine genç kızlardan oluşan bir koronun söylediği ilahilerle kutsal yoldan Stratonikeia kentine götürülüp kente bağlılık bildirilip tekrar geri dönülüyormuş. Koronun kutsal alana geri girişiyle beraber anahtarı taşıyan kız Hekate Tapınağı'nın kapılarını açıyor ve seremoniler başlıyormuş. Alandaki ziyaretçiler stoa basamaklarında seremonileri seyrederken, kentte anahtarın karşılanması ile başlayan çeşitli oyun ve kutlamaları içeren şenlikler günlerce sürüyormuş. Stratonikeia Gymnasium'unun Anadolu'da Helenistik Çağ'dan kalan en büyük gymnasion olduğunu ve tiyatrosunda son zamanlarda açığa çıkarılan taşa oyulmuş maskelerdeki ince heykelcilik anlayışını hatırlarsak dört yılda bir düzenlenen Anahtar Taşıma Festivali'nin boyutlarını tahmin etmek daha kolay olacaktır.Bu dört yılda bir düzenlenen büyük festivalin dışında yine Hekate için her yıl Hekatesia kutlamaları ve Hekate bir taraftan da ay tanrıçası olduğundan her ayın döngüsünde de sunu seremonileri düzenleniyormuş.

 

 

Bugün burayı ziyaret ettiğinizde göreceğiniz kalıntıların tarihi MÖ 2. yüzyılın son çeyreği ile MÖ 1. yüzyıl arası olsa da burada daha önceki bir tapınağın varlığı alandaki yapıların içerdiği aks değişikliklerinden dolayı arkeolojik olarak, Karia'lı hanedan olan Hekatomnidler zamanında Stratonikeia kentinin isminin Hekatesia oluşuyla da epigrafik olarak düşünülmektedir. Bununla beraber tarih boyunca Kutsal alanların ' haydi buraya bir kutsal alan yapalım' diyerek kurulmadığı zaten var olan, süregelmiş olan bir tapınma yerine yeni kültürün de eklemlenmesiyle kültün devam ettirildiği bilinmektedir. Eğer Lagina Hekate Kutsal Alanı kaybolmaz ve kazı yapılabilirse bunu hep beraber göreceğiz.

 

Dört taraftan stoalarla (üstü kapalı sütunlu galeriler) çevrili bu kutsal alan 42 x150 m ölçülerindeymiş; üç adet giriş kapısı bulunuyormuş. Bu kapılardan Stratonikeia’dan gelen kutsal yolu dini merkeze bağlayan güneybatı kapısı dairesel yapıda gösterişli bir anıtsal kapı; bu kapıya dıştan 3 basamakla çıkıldıktan sonra büyük kapıdan ve sütunların arasından geçilip 11 basamak inilerek alana ulaşılırmış. Seremonileri izlemeye gelenler ise alana inmezler, güneşten ve yağmurdan korunmalarını sağlayan stoaların basamaklarına yönelirlermiş. İçeride sunuların yapıldığı ve etrafında seremonilerin gerçekleştirildiği bir altar (sunak) ve yaklaşık olarak 29x22 m. ölçülerindeki Tanrıçanın Evi olan tapınak bulunuyormuş. Alanın ortasına yakın bir yerde inşa edilmiş olan tapınağın kabartmalarında Zeus’un doğumu ve yaşamı,  Amazonlar ve Grekler arasındaki barış ve dostluk anı -ki genelde savaşırlar-,  Tanrılar ile Devler arasındaki savaş, Karia Tanrıları ve onların kentleri (?) betimlenmiş; kiriş kabartmalarında ise Truva Savaşı'na katılan kahramanlar ve tanrı - tanrıçaların tasvir edildiği bir sahne bulunuyormuş.

 

Yazıtlardan anlaşıldığı kadarıyla alanda ayrıca tapınak görevlilerinin evleri ve belirli ihtiyaçların karşılanabildiği dükkanlar, hayvan pazarı ve bir çeşme de yer almaktaymış.

 

Burada Kutsal Alanın erkek din görevlilerinin hadım olduğuna da değinelim. Din görevlilerindeki bu hadım olma durumu bir Frigya (Eskişehir, Kütahya, Afyon ve civarları) mitosu olarak Kibele ve Attis'in hikayesi ile,  Attis'in kendisini hadım etmesi ile başlar ve sonrasında bunu yapmak bir adanma, saygı duyulacak bir mertebeye ulaşmak olarak görülüp hayli uzun zaman devam eder. Attis Anadolu'da çoğu zaman kadim ay tanrısı Men ile, Men ise Hekate ile anılır.

 

Kutsal alanda ayrıca MS 325 yılında inşaa edilmiş, biri tapınak ile altar arasında diğeri anıtsal kapının güneyinde olmak üzere iki adet kilise kalıntısı bulunmaktadır.

 

 

Hakkında bir Anadolu Tanrıçası mı yoksa Grek Tanrıçası mı olduğu konusunda uzun tezler yazılan Hekate bir ana tanrıça karakteristiği sergiler; ismi geçtiğinde başta Artemis olmak üzere daha birçok tanrıçayı hatta bazı tanrıları anlatımın içerisine katmak gerekir.

 

 

Hekate yazılı tarihte ilk olarak MÖ 750 yıllarında yaşadığı düşünülen, Yunan didaktik şiirinin babası olarak kabul gören Hesiodos'un yine Yunan yazınının en eski kaynaklarından biri olan Theogonia (Tanrıların Doğuşu) isimli eserinde geçer.Bu eser Yunan Panteonu'nun da (tanrılar hiyerarşisi) oluştuğu eserdir. Hesiodos'un aslen Lidyalı olan ailesi bugün Aliağa' da kalıntıları görülebilen Kyme kentinden Yunanistan'ın Ascra kentine taşınmıştır ve Hesiodos yazılarını burada yazmıştır.Bu nedenle yazınlarında kendi kökeninin tanrı ve tanrıçalarını aktardığı ve onları övdüğü düşünülmektedir zira Hesiodos Hekate'nin tanrılar öncesi titanlar soyundan geldiğini, güneş soylu olduğunu söyler, (bu onu Hitit güneş tanrıçası Hepat'a biraz daha bağlar). Hesiodos'un Theogonia'sında Hekate gökyüzünü, yeraltını, denizleri, bütün evreni kapsayan barışçıl bir tanrıçadır ancak zaman içerisinde karakterine yenilikler eklenen Hekate bunların yanında daha pek çok özelliğe sahiptir.

 

Hekate yeraltının ( ölüler dünyası) anahtarını elinde tutan tanrıçadır; kavşaklar, yol ayrımları, maddi manevi bütün geçitler onun elindedir. Yılan, köpek, meşale, yarım ay, hançer, elma, nar ve anahtar tanrıçanın sembolleridir. Özellikle Artemis'e benzetilir, tıpkı Artemis gib 'Ay Tanrıçası', 'Işık Taşıyıcısı' gibi lakaplara sahiptir. Denizlerin ve gece yolculuğu yapanların koruyucusudur. Bazen de karakteri değiştirilir ve gölgeler dünyasının tanrıçası olur; sihir ve büyüyü icad etmiş olan odur, elindeki meşalelerle sihirbazlara ve büyücülere yol gösterir. Kısrak, dişi köpek, dişi kurt kılığında dolaşır. Yol kavşaklarını kontrolü altında tutar, bu yüzden kavşaklara Hekataion denilen sunaklar bırakılır. Öncelikli sunusu siyah, dişi, yavru köpektir. Bu sununun çok öncelerde Hitit kültündeki varlığı bilindiği gibi, izleri eski bir Karia kenti olarak Efes'te de görülmüştür.

 

Roma döneminde ise gölgelere egemendir Hekate, üçlü giz onun elindedir; adı söylenmez, görünmesini sağlamak için yedi defa çağrılması gerekir. Roma İmparatoru Valerius Diocletianus'un ( MS 245-312) Karia bölgesinde bir Hekate Yeraltı Kült Tapınağı inşaa ettirdiği ve buraya 365 basamaklı bir merdiven ile inildiği kayıtlardan bilinmekte.

 

 

Adı yeraltı, denizler, ay ve ışık ile birlikte anılan; özellikle karar anlarında, kavşaklarda kendisine adaklar sunulan; büyü, sihir sahipliği ve cezalandırıcı niteliğiyle de bilinen Hekate belki de bu korkulan karakterinden dolayı pek bilinmeyen bir Tanrıça.

 

 

Neyse ki bizler artık pagan tanrı ve tanrıçalarına itibar etmeyecek bir bilinç seviyesindeyiz, onlarla bir alakamız yok, bu sebeple onlardan korkacak da değiliz; zira korkacak olsaydık bugün yeraltının anahtarını, maddi manevi tüm geçitleri, kararları, büyüyü ve sihri elinde tuttuğuna inanılarak binlerce yıl tapınım görmüş Tanrıça Hekate'ye ait dünyada bilinen tek kutsal alan olan Lagina Hekate Kutsal Alanı'nın kilometrelerce kare tüm çevresi kömür madeni çıkarılmak üzere yeraltına doğru kazıldıkça kazılıyor olmazdı. Bu madenler bırakın bölgedeki köyleri boşalttırmayı köyleri yutmuş durumda; haritadan silinmişler. Kutsal alan ve Stratonikeia arasındaki Kutsal Yol'un neredeyse tümünü yutmuş maden. Bugün ziyaret ettiğimizde sessizliği ile de bizi vuran Stratonikeia'daki evlerin boş olması da bu yüzdendir, antik kentin alanı içerisinde kalan evler kurtulmuşlar, bir iki aile yaşamaya devam ediyor ama hayatlar yıkılmış, bahçeler yok olmuş.Nehirler kurumuş, yeraltı suları artık yok. Bölgede böyle çok köy yok olmuş bundan önce ve çok daha fazlası da pek yakında yok olacak gibi. Maden kazı sahası artık Lagina Hekate Kutsal Alanı'nın bulunduğu Turgut (Leyne) köyünün yakınında, çatlakları köyün içinde. Yatağan Termik Santrali'nin filtresiz bacaları sebebiyle insanlar da, doğa da hasta olmuş. Bölgede bir cehennem almış başını yürüyor.

 

Burada insan merak ediyor kömür çıkarmak için toprak yerin altına doğru kazılırken Roma İmparatoru Valerius Diocletianus'un bölgede yeraltına inşa ettirdiği, 365 basamakla inildiği bilinen Hekate Kült Alanı da yok olmuş mudur?

 

 

Lagina Hekate Kutsal Alanı Batı Anadolu' daki ilk Türk kazısı olma özelliğine de sahip, Osman Hamdi Bey bu ilk resmi kazıda Tapınak, Batı Stoa ve Anıtsal Kapı' da kısa süreli kazı çalışmaları yapmış ve tapınağın frizlerini İstanbul Arkeoloji Müzeleri' ne götürmüş. Turgut'ta da konağı bulunur Osman Hamdi Bey' in.

 

Lagina Hekate Kutsal Alanı bir arkeolojik alan olarak sesizlik, maden tozu ve tehdit altında yine de parlıyor; görülmeye değer bir güzellikteki anıtsal kapısı ziyaretçilerini bekliyor.

 

 

Hem bölge köylerinde hem bölgedeki arkeolojik alanlarda maden çalışmalarından kaynaklanan yok oluşun önlenmesi dileğiyle...

 

 

Haziran 2021

 

 

 

 

kaynaklar

 

TANRIÇA HEKATE / Emine BOZKURT

 

Frigya Bölgesinde Hekate ve Kybele İlişkileri / Emine Bozkurt

 

Anadolu Hekate Korpusu ve Çeşitli Müzelerde Hekate Eserleri Üzerinde Çalışmalar / N.E. Akyürek Şahin

 

LAGİNA HEKATE TAPINAĞI’NIN MİMARİ TEKNİKLERİ / İBRAHİM CEYLAN

 

LAGİNA HEKATE KUTSAL ALANINDAN BULUNMUŞ HEYKEL PARÇALARI /Özge BÖKER - PROF. DR. AHMET A. TIRPAN